Afgelopen vrijdag werd het KVMO symposium “Dealing with doom” gehouden. In plaats van een weblog, vandaag de Nederlandse vertaling van mijn Engelse openingswoord. In het decembernummer van het Marineblad zullen de bijdrages van de sprekers John Hulsman, Caroline de Gruyter en VADM Ben Bekkering worden gepubliceerd. De bijdrage van VADM Kramer ‘Sail plan 2030’ is reeds in het Marineblad van maart 2018 gepubliceerd.
De Koninklijke Vereniging van Marineofficieren viert haar 135 jaar bestaan met het symposium ‘Dealing with doom”. Een mooie titel voor een verjaardagsfeest. Ik vind het woord ‘doom’ onheilspellend. In mijn ogen staat het voor iets verschrikkelijks en dodelijks dat op het punt te gebeuren staat. De vragen die vandaag bij het symposium centraal staan zijn: welke ontwikkelingen zien onze gastsprekers op het gebied van internationale veiligheid op zee? En hoe kunnen we ons als Nederland, Europa dan wel als NAVO hiertegen wapenen dan wel beschermen?
Toen ik 31 jaar geleden bij de marine kwam was het nog Koude Oorlog en was het speelveld overzichtelijk. Je had de ‘good guys’, dat waren wij, en de ‘bad guys’, de Russen. Bovendien werd de wereld in evenwicht gehouden door twee grootmachten. Dat evenwicht lijkt zoek te zijn. Als ik vandaag de dag naar het speelveld kijk is het een stuk onoverzichtelijker.
Er is sinds het einde van de Koude Oorlog, eind jaren 80, veel veranderd in de geopolitieke verhoudingen. En deze zullen blijven veranderen vanwege de toenemende rol van onder andere China, India en Turkije. Hierbij doet zich het interessante maar ook verontrustende fenomeen voor dat afgevraagd moet worden of sommige ‘good guys’ uit het recente verleden nog wel de vrienden van de toekomst zullen zijn.
Het Westen, onder leiding van de Verenigde Staten, heeft decennialang lang het wereldtoneel gedomineerd. Het lijkt er steeds meer op dat de Westerse grootmachten als de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk deze rol niet meer kunnen of willen vervullen.
Kijkend naar Europa geldt dat er sinds het vallen van De Muur in 1989 steeds minder draagvlak is voor het investeren in de nationale krijgsmachten. Voor het overgrote deel van de Europeanen is oorlog een ver van hun bed show geworden. Oorlog is iets van de TV of krant maar niet iets dat in Europa zal plaatsvinden. Gelukkig maar, ben ik geneigd te zeggen.
De gemiddelde European maakt zich dan ook weinig zorgen over een toekomstige oorlog op het Europese vaste land. En als de bevolking zich hier geen zorgen maakt dan is er weinig politiek draagvlak voor extra geld en investeringen in het behouden van vrede en veiligheid. Dit heet, maar dat weet u, het innen van het vredesdividend. Hierdoor zijn veel Europese krijgsmachten gemarginaliseerd. Deze trend is direct zichtbaar in de financiële afdracht van de NAVO-landen aan het bondgenootschap: er zijn maar drie landen in de EU die voldoen aan de NAVO-norm van 2% BBP. De afspraak dat men tot 2024 de tijd zou nemen om te groeien naar de NAVO-afspraak van 2% defensiebudget wordt door veel NAVO-landen inclusief Nederland aan de laars gelapt.
Voor de NAVO-landen die direct grenzen aan Rusland geldt dat de inwoners zich wel grote zorgen maken over de Russische dreiging. De defensiebudgetten zijn in deze landen dan ook aanzienlijk naar boven bijgesteld. Waarom? Omdat dit de wil van het volk is!
Niet alleen het niet willen investeren in onze veiligheid, maar ook het niet kunnen vullen van onze krijgsmachten stelt westerse landen voor grote uitdagingen. Want in onze vergrijzende samenlevingen is jong personeel schaars. Deze categorie kan elders veelal betere arbeidsvoorwaarden krijgen. Daarnaast stimuleert de overheid jongeren om in andere sectoren dan Defensie werkzaam te zijn (zorg, onderwijs en politie). Hierdoor is sinds jaar en dag sprake van duizenden vacatures bij Defensie. Het doemscenario op dit moment is dat, ondanks het feit dat onze overheid weer langzamerhand begint te investeren in de krijgsmacht, er niet voldoende jongeren, en zeker vrouwen, geïnteresseerd zijn in een baan bij Defensie. De oplossing waar op dit moment veelvuldig voor wordt gekozen is het aannemen van burgers op militaire functies. Dit is echter een oplossing die alleen maar werkt zolang er sprake is van langdurige vrede en stabiliteit. Burgermedewerkers zijn immers niet inzetbaar op operationele militaire functies.
Dames en heren,
Toen ik ruim 31 jaar geleden bij de marine aantrad stonden we in mijn ogen, ik ben meteoroloog, aan de vooravond van de klimaatverandering. De eerste wetenschappers voorspelden doemscenario’s voor de toekomst. De ijskappen zouden smelten, het zeewater zou meters stijgen en de aarde zou geteisterd worden door zwaardere stormen die veelal gepaard zouden gaan met overvloedige regenval. Naast deze overvloed aan regen is er aan de andere kant het verwoestijnen als gevolg van langdurige droogte met alle gevolgen van dien voor mens en dier.
Klimaatverandering is een feit, al wordt het door veel mensen nog steeds ontkend. Afgelopen voorjaar, zomer en herfst waren uniek op meteorologisch gebied. (zeer) Warm, zonnig en droog. Niet alleen in Nederland, maar in grote delen van de wereld. Afgelopen zomer leek een groot deel van de wereld op de temperatuuroverzichtskaarten in brand te staan, omdat de temperaturen, weergegeven met diep rode kleuren, veel te hoog waren.
Opvallend is dat er regionaal, in bevolkte gebieden, langdurig nagenoeg geen regen is gevallen. Met alle gevolgen voor de voedselvoorziening van mens en dier. In Kaapstad heeft het de afgelopen drie jaar bijna niet geregend. In februari gingen de inwoners dan ook de straat op om in de regen te dansen. Een vreugdedans, omdat het water rondom Kaapstad zo goed als op is. In het door de droogte en bosbranden geteisterde Californië viel er regen terwijl de temperatuur ruim 48 graden Celsius was. De warmste regenbui ooit gemeten.
Langdurige droogte zal er uiteindelijk toe leiden dat mens en dier uit het gebied moeten vertrekken omdat er geen leven meer mogelijk is. Er zal dan sprake zijn van een massamigratie: een mensenmassa die niet te stoppen valt en landen zal ontwrichten. Wat betreft de klimaatverandering is langdurige droogte op korte en middellange termijn het grootste gevaar. De in kracht toenemende zware stormen en orkanen zijn ook levensbedreigend, maar zijn gezien hun relatief kleine stormveld of het tijdelijke vernietigende effect, minder bedreigend dan het verwoestijnen van bewoonde regio’s
Ik durf dan ook te stellen dat klimaatverandering een ‘threat multiplier’ en ‘game changer’ van formaat is en niet valt te stoppen op korte termijn. Het zal leiden tot humanitaire rampen en massale migratie van mensen. Voorwaar een nieuw doemscenario.
Anderzijds: het gaat nieuwe kansen bieden op het gebied van ontginning van de Arctische gebieden op onze wereld. Deze zullen door het smelten van het ijs bereikbaar worden. Echter, daar komen ook gelijk weer bedreigingen om de hoek kijken. Want van wie zijn deze grondstoffen? De nieuwe wereldmachten Rusland, China, en India - dat onlangs door Poetin is gevraagd om samen met Rusland de Noordpool te gaan ontginnen - staan klaar om hun aanspraak op de grondstoffen te claimen.
Het smelten van het ijs houdt ook in dat de Noordoostroute boven Rusland en de Noordwest passage boven Canada gedurende een steeds langere periode bevaarbaar zullen zijn. Het wel of niet van toepassing verklaren van acces of acces denial zal een grote rol gaan spelen bij het in stand kunnen houden van onze koopvaardij. Als het namelijk geen internationale wateren worden dan kunnen onze (koopvaardij) schepen gedwongen worden een onrendabele route te blijven varen. Nederland heeft een lange traditie hoog te houden op het gebied van de “Mare Liberum”, de vrije navigatie. Onze politiek moet dan ook een politiek standpunt over deze kwestie innemen, anders doen anderen dat voor ons.
Hoe gaan we ons hier in Nederland, in Europa, beschermen en bewapenen tegen dit doemscenario van klimaatverandering? Hoe gaan we er voor zorgdragen dat onze kinderen en kleinkinderen, net als onze generatie, in een welvarende en veilige samenleving kunnen leven, wonen en werken? Is de toekomst een doemscenario of is het een droomscenario? In mijn ogen kunnen onze kinderen en kleinkinderen blijven dromen van een mooie toekomst als wij in staat zijn om de juiste maatregelen te nemen om ‘doom’ te voorkomen.
Ik wens u een interessante en interactieve dag toe.
KVMO | Wassenaarseweg 2, 2596 CH Den Haag | 070 - 383 95 04 |